Integraal uit "De Socialist" van maart 2006:
Het is bijna drie jaar geleden dat Bush Irak binnenviel en kort daarna de overwinning verklaarde. Ondertussen loopt de rekrutering van nieuwe soldaten vast, verkeert Bush in een diepe crisis en dreigt escalatie van de oorlog. Maina van der Zwan sprak met Alex Callinicos, auteur van ‘The New Mandarins of American Power’.
Het is tegenwoordig algemeen aanvaard dat Bush de wereld heeft voorgelogen over de redenen voor de invasie van Irak. Wat zijn volgens jou de werkelijke drijfveren achter deze oorlog?
‘Het is overduidelijk dat de wens van de regering-Bush om Irak aan te vallen teruggaat tot ver voor 11 september. Gedurende de hele jaren negentig is deze wens onderdeel geweest van de Republikeinse agenda. Zeker in het geval van de meest ideologische vleugel van de Republikeinen, de neoconservatieven, kwam de drang om Irak aan te vallen voort uit een zorg over de relatieve zwakte van de VS binnen het mondiale systeem. Zo heeft Paul Wolfowitz heel expliciet verwoord dat de VS krachtig moesten optreden om hun rol als dominante macht te handhaven tegenover nieuwe opkomende machten als China.
Binnen deze context ontstond het idee om Irak binnen te vallen en voor een lange tijd te controleren, om zo een dominante positie in het Midden-Oosten te veroveren. Dit project gaat er niet in de eerste plaats om Amerika van olie te voorzien, want die haalt het vooral uit Zuid-Amerika en Afrika. Maar door de energievoorraden in het Midden-Oosten te controleren zouden de VS de olie-toevoer naar potentiële rivalen – niet alleen China, maar ook Japan, India en de EU - kunnen stopzetten en zo een machtig drukmiddel hebben.’
Wat is er terechtgekomen van de Amerikaanse doelstellingen?
‘Ze hebben Irak wel veroverd, maar ze zijn er snel achter gekomen dat het één ding is om een conventioneel leger met overweldigende macht te verslaan. Het veroverde land vervolgens controleren is iets van een heel andere orde. Ze hadden gehoopt om snel een marionettenregime te installeren, dat wel democratische vormen zou aannemen, maar zou handelen naar Amerikaanse belangen. Zo makkelijk liep het niet. Een meerderheid van de Irakezen was tegen buitenlandse bezetting.
De problemen waar de Amerikanen nu mee geconfronteerd worden zijn twee kanten van hetzelfde fenomeen. De generaals klagen dat Rumsfeld te weinig troepen heeft ingezet om controle af te dwingen. Maar de andere kant van de medaille is dat om een land te kunnen controleren je als bezetter een aanzienlijk deel van de bevolking achter je moet weten te krijgen. Winning hearts and minds, zoals ze dat noemen. Dat lukt niet als je noodgedwongen de rol van gewelddadige bezetter op je neemt.
Zelfs als we naar het nieuwe parlement kijken, zien we dat een fors deel van de parlementsleden tegen de bezetting is. De aanhangers van Muqtada Al-Sadr vormen het belangrijkste blok in de Verenigde Irakese Alliantie en hebben een duidelijk standpunt tegen de bezetting en de fragmentatie van Irak. Ondertussen is niet alleen een meerderheid tegen de bezetting, maar een aanzienlijk deel is zelfs bereid om het gewapend verzet te steunen. Dit gebeurt op zo’n schaal dat de Amerikanen zich er geen raad mee weten.’
Hoe staat het Amerikaanse leger ervoor?
‘Veel gevestigde Amerikaanse commentatoren zeggen dat de oorlog het leger vernietigt. Het Amerikaanse leger is eigenlijk gespecialiseerd in korte hightech oorlogen. Het is niet ontworpen om te bezetten en dat is precies waar het nu voor wordt gebruikt. Het leger is gestrand in een vernietigingsoorlog en zeker als je alle gewonden, gehandicapte veteranen en soldaten met een zenuwinzinking meerekent, is die vernietigingsgraad ook voor de Amerikanen bijzonder hoog. Allerlei experts maken zich zorgen omdat het steeds moeilijker wordt om nieuwe rekruten te vinden en veel sleutelfiguren zoals officieren geen nieuw contract willen omdat ze het gevoel hebben vast te zitten in een Irakese nachtmerrie.’
Hoe staat het ervoor met het anti-oorlogssentiment in de Verenigde Staten?
‘Ik denk dat er een heel belangrijke ontwikkeling gaande is. Wat we zien, eigenlijk sinds het protest van Cindy Sheehan afgelopen zomer voor Bush’ ranch, is een kristallisatie van het anti-oorlogssentiment in de VS. Zelfs de gevestigde kranten die onderdeel waren van de voorbereidingen voor de oorlog, zoals The Washington Post en The New York Times, publiceren nu het ene vernietigende artikel over Bush na het andere. Die gaan niet alleen over Irak, maar over de “oorlog tegen terreur”, de martelingen en eigenlijk zo’n beetje alles wat Bush doet.
Een andere interessante ontwikkeling is te zien bij de Democraten, die natuurlijk ongelofelijk laf zijn geweest in hun steun aan de oorlog. Ze moedigen nu Irak-veteranen aan om deel te nemen aan de verkiezingen voor het Congres. Die veteranen zijn grotendeels anti-oorlog door wat ze hebben meegemaakt. Dus wat we zien is een grote verschuiving in hoe mensen over Bush en de oorlog denken. Een stevige meerderheid is nu tegen en dat heeft de druk op het Witte Huis enorm opgevoerd.’
Het verzet van Frankrijk en Duitsland tegen de invasie van Irak is een aantal jaren terug breed uitgemeten in de pers. Maar inmiddels steunen ze de VS door troepen naar Afghanistan te sturen en harde taal te uiten tegen Iran. Denk je dat de tegenstellingen tussen de VS en het ‘oude Europa’ afnemen?
‘Ik denk dat die tegenstellingen nog steeds sterk zijn. Het klopt dat Europese landen nu troepen hebben in Afghanistan en dat er binnen de regering-Bush een besef is ontstaan dat ze haar Europese bondgenoten hard nodig heeft.
Maar als je naar de details kijkt, zoals jullie ongetwijfeld hebben kunnen zien tijdens de debatten in Nederland over de nieuwste NAVO-missie naar Afghanistan, zijn de meeste Europese landen helemaal niet zo enthousiast over oorlogsmissies in Afghanistan. Zogenaamde vredesmissies zijn geen probleem, maar ze zijn een stuk minder happig om in de frontlinie van wat het Pentagon de “lange oorlog tegen terrorisme” noemt te vechten. Ik denk dat het vraagstuk van de martelvluchten en de detentiekampen de conflicten tussen de VS en Europa weer naar de oppervlakte hebben gebracht. Dus naar mijn mening is de zogenaamde “Atlantische breuk” niet verminderd.’
Aanhangers van de ‘oorlog tegen terreur’ zeggen dat er ondanks de tegenslagen in Irak reële vooruitgang in het Midden-Oosten is geboekt dankzij het Amerikaanse ‘democratiseringsbeleid’. Zit hier een kern van waarheid in?
‘Recente ontwikkelingen laten juist zien wat de Amerikaanse regering daadwerkelijk bedoelt met hun retoriek over “democratisering”. Het meest spectaculaire voorbeeld hiervan zijn de verkiezingen in Palestina. Iedereen heeft toegegeven dat deze eerlijk zijn verlopen en dat Hamas de onbetwistbare winnaar is. En wat lezen we nu? The New York Times publiceerde onlangs een artikel met plannen van de VS en Israël om de Hamas-regering te “destabiliseren”. Dat is de term die werd gebruikt om Amerika’s rol in het omverwerpen van de regering van Allende in Chili in 1973 te beschrijven. Met andere woorden, voor de VS verdienen verkiezingen alleen goedkeuring als ze partijen aan de macht brengen die zij steunen.
Op dit moment verloopt dat zogenaamde “democratiseringsbeleid” helemaal niet gunstig voor ze. Bij de verkiezingen in Irak zijn niet alleen tegenstanders van de bezetting verkozen, maar ook sterke bondgenoten van Iran. Om een bezet land te controleren, zijn de VS afhankelijk van politieke krachten die gelieerd zijn aan een land dat ze willen aanvallen! Dat is een enorme tegenstelling en je ziet dat hoe meer de democratie in hun nadeel werkt, hoe meer ze opschuiven. Nu zeggen ze dat democratie niet zozeer over verkiezingen gaat, maar over “waarden”, “rechtsorde” en “respect voor eigendom”. Met andere woorden, je bent pas een democratie als je het eens bent met de VS en vrijemarktkapitalisme invoert. Dat is niet bepaald wat de meeste mensen onder democratie verstaan.’
De laatste weken lijken de media ons klaar te stomen voor een oorlog tegen Iran. Hoe reëel denk je dat dit risico is?
‘Het is moeilijk te zeggen hoe serieus de dreiging is. Iran is een veel groter land dan Irak, heeft meer inwoners en een regime met brede steun van de bevolking. Als je bedenkt hoe diep de VS in de problemen zitten in Irak zou je het haast onmogelijk achten dat ze Iran gaan aanvallen. Maar je had na 11 september een heel rationele analyse kunnen maken dat het gekkenwerk zou zijn om Irak aan te vallen. Dan had je gelijk gehad, en toch hebben de VS precies dat gedaan.
Als je kijkt naar hoe het Witte Huis onder de druk van zijn eigen crisis reageert moeten we ons wel degelijk zorgen maken. Hoe meer kritiek er is op de martelingen, het afbreken van burgerrechten en het bespioneren van Amerikanen, hoe harder de regering-Bush wordt over de noodzaak om dat alles te doen. Bush’ invloedrijke adviseur Karl Rove zegt dat de “oorlog tegen het terrorisme” hun beste politieke troef is. Dus alleen al op dat niveau is er een reële kans dat ze Iran gaan aanvallen. Dat maakt ook het opbouwen van de anti-oorlogsbeweging tot een van de belangrijkste uitdagingen van dit moment.’
Iran: stop de oorlog voor hij begint
Miljoenen mensen in Iran houden hun hart vast. Elke week wordt de oorlogsretoriek verder opgevoerd. Peyman Jafari kijkt naar de achtergronden.
De VS hebben ten aanzien van Iran een traject van escalatie gevolgd dat vergelijkbaar is met de aanloop naar de invasie van Irak. ‘Massavernietigingswapens’ zijn nu vervangen door ‘kernwapens’.
Tot nu toe is er geen enkel bewijs dat Iran kernwapens heeft. De CIA en andere inlichtingendiensten schatten dat Iran nog tien jaar nodig heeft om kernwapens te kunnen maken. Of het Iraanse regime dat ook van plan is, is niet zeker. De heersende elite is hierover sterk verdeeld. Sommigen zien dat het internationale recht geen garantie biedt en dat de VS zomaar een land als Irak kunnen aanvallen. Landen als Noord-Korea, die wel al kernwapens hebben, worden met rust gelaten. Kernwapens zouden de VS die op oorlogspad zijn kunnen afschrikken. Anderen denken echter dat dit geen zin heeft omdat de VS met hun enorme arsenaal van kernwapens vernietigend terug zouden slaan.
Maar de oorlogsdreiging richting Iran heeft niets met kernwapens te maken. De redenen gaan terug tot een periode waarin de VS zelf Iran aan kerntechnologie hielpen. Met de val van de dictatuur van de shah in 1979 verloren de VS hun belangrijkste bondgenoot na Israël. Iran is de vierde olie-exporteur van de wereld en heeft na Rusland de grootste gasreserves van de wereld. Aan de zuidgrens ligt de Perzische Golf. Aan de noordgrens liggen enorme olie- en gasvelden rond de Kaspische Zee. Rusland en China, twee grote concurrenten van de VS, hebben een grote invloed in deze regio.
De plannen van Bush en zijn bondgenoten hebben niets te maken met ‘terrorisme’ of ‘kernwapens’ maar alles met olie en de hegemonie van de VS.
Direct na de aanslagen van 11 september 2001 schreef de neo-conservatieve denktank Project for The New American Century een brief aan Bush waarin gepleit werd voor een aanval op Afghanistan en Irak en een militaire aanpak van Iran. Bush heeft de eerste twee punten gerealiseerd en treft nu voorbereidingen voor het laatste.
Ahmadinejad
De agressieve houding van de VS tegenover Iran gaat ook verder terug dan de idiote uitspraken van Irans nieuwe president over de Holocaust.
In 1996 lekte uit dat de VS 18 miljoen dollar hadden uitgetrokken voor het onderuithalen van de regering van de toenmalige president Rafsanjani, die bij de vorige verkiezingen de lievelingskandidaat van het Westen was. Hij wilde de relaties met de VS langzaam aanhalen. Khatami, die in 1997 president werd, ging zelfs nog verder en pleitte voor dialoog. Maar de VS bleven ook toen vijandig en Bush plaatste Iran na 11 september 2001 in de ‘As van het Kwaad’. De oorlogsdreiging versterkte de meest conservatieve delen van het regime, die het nieuwe gevaar aangrepen om de groeiende democratiseringsbeweging te onderdrukken.
De retorische aanvallen van president Ahmadinejad moeten tegen deze achtergrond gezien worden. Ze betekenen niet dat Iran uit is op oorlog tegen Israël, dat kernwapens heeft en de steun geniet van de VS. Ahmadinejad wil de eigen aanhang mobiliseren om zijn positie tegenover andere fracties van het regime te versterken en Israël weerhouden van een eventuele aanval.
Op 3 september 2004, toen Ahmadinejad nog niet eens president was, zei Sharon in The Jerusalem Post dat als de wereld Iran niet stopte, Israël zelf in actie zou komen. Op 18 februari 2005 zei Bush dat Israël kan rekenen op de steun van de VS als het besluit om Iran aan te vallen.
De Britse krant The Daily Telegraph maakte onlangs de plannen bekend waaraan het Amerikaanse leger nu werkt. Meer dan honderd bommenwerpers zullen een verrassingsaanval op doelen in Iran uitvoeren. Het is ook uitgelekt dat de VS aan Georgië en Azerbeidzjan gevraagd hebben om als basis voor militaire vluchten te dienen.
Ook is het mogelijk dat ze Iran eerst een aantal jaar aan sancties en bombardementen onderwerpen om het van binnen tot instorting te brengen. Dat is wat de VS in de jaren negentig met Irak deden. De strategie resulteerde in anderhalf miljoen doden door de sancties en een verzwakte bevolking die zelf niet kon afrekenen met Saddam Hussein.
De Oxford Research Group, een bekende Britse denktank, heeft berekend dat luchtaanvallen op Iraanse militaire doelen duizenden burgerslachtoffers zullen maken. Economische sancties zullen aan tienduizenden meer het leven kosten.
Belangrijke adviseurs van Bush hebben de illusie dat een massale luchtaanval op militaire doelen de vonk zal zijn voor een volksopstand tegen het regime. De VS hebben afgelopen maand hun budget voor ‘democratisering’ in Iran van 10 miljoen naar 85 miljoen dollar verhoogd.
Maar de Iraanse bevolking zal niet instemmen met een oorlog tegen zichzelf. De organisaties in het buitenland die nu geld krijgen – de rechtse monarchisten – hebben net zoveel aanhang in Iran als Chalabi in Irak had.
Een aanval op Iran zal niet onbeantwoord blijven. Het Iraanse leger is sterk en heeft ervaring opgedaan in de oorlog tegen Irak. Iran zal hard terugslaan tegen de VS. Amerikaanse troepen in Irak en Afghanistan zullen het doelwit zijn. Als de VS ook andere landen als uitvalsbasis gebruiken, zullen ook zij een doelwit worden. Een aanval op Iran zal de hele regio in vlammen zetten.